به گزارش عصراترک، نوغانداری (پرورش کرم ابریشم) از مشاغل اصلی در بین ترکمن‌های استان، بخصوص شهرستان رازوجرگلان محسوب می‌شود هرساله نزدیک به ۴۲ الی ۵۰ تن پیله در فصل بهار که فصل کرم ابریشم پروری است در این شهرستان تولیدمی شود و هرسال نیز رتبه اول در تولید را به خود اختصاص می‌دهد .

مردم ترکمن بخصوص بانوان ترکمن با تهیه تخم کرم ابریشم و مراقبت مداوم و روزانه آن را تبدیل به کرم ابریشم کرده و در اقتصاد این منطقه محروم و مرزی نقش بسزایی دارند .

این امر باعث شده که مردم و مسئولان توجه بیشتری به امر کاشت درخت توت و ایجاد کارگاه‌ها و همچنین تشویق بیشتر مردم این خطه، قدمی در پرورش بیشتر کرم ابریشم بردارند و حتی با معرفی بیشترین تولیدکننده در سال‌های قبل در شهرستان و استان و حتی کشوری به ایجاد رقابت در بین تولیدکنندگان بپردازند.

این روزها در رازوجرگلان و بخصوص منطقه جرگلان بیشتر حرف‌ها از کرم ابریشم و پرورش آن است! مادری می‌گوید کرم‌هایش خوب رشد می‌کند، یکی دیگر از مادران از اینکه کرم ابریشم‌هایش همه تلف شدند ناراحت است یکی دنبال چیدن برگ توت است و دیگری هم در حال توت دادن به کرم‌ها !

رتبه برتر جرگلان در تولید پیله ابریشم

پرورش کرم ابریشم از اواخر فروردین‌ماه آغاز شده و ۴۰ الی ۴۵ روز بعد اولین برداشت پیله تر شروع می‌شود .شهرستان راز و جرگلان در استان خراسان شمالی جزو ۵ شهرستان برتر کشور در تولید پیله کرم ابریشم است.

راز و جرگلان از لحاظ تولید نخ ابریشم باکیفیت بالا، رتبه یک کشوری را هم دارد. میانگین تولید کرم ابریشم در شهر رشت که از قطب‌های نوغانداری کشور است به ۲۵ کیلوگرم می‌رسد؛ اما نوغان‌داران این منطقه میانگین برداشتشان از هر جعبه بیش از ۴۰ کیلوگرم است که به گفته مسئولان محلی  امسال ۲ هزار جعبه تخم نوغان توزیع شده و مردم در حال حاضر مشغول پرورش کرم‌ها هستند.

بازار هدف پیله‌ها بیشتر به شرکتی در شهرستان تربت‌حیدریه است و مقداری از پیله‌ها نیز در سطح منطقه توسط پارچه‌بافان کرم ابریشم، برای بافت پارچه‌های البسه ترکمنی و نخ ابریشمی‌فرشهای ابریشمی است. 

غذای کرم‌های ابریشم برگ تازه درخت توت است. روزانه سه الی چهار مرحله شاخه‌های درخت توت به همراه برگ برای تغذیه از توتستان چیده و برگ آنها از شاخه‌ها جدا شده و به کرم‌ها داده می‌شود. کرم‌ها به مدت ۱۳ الی ۱۴ روز به طور مرتب در حال تفریق هستند در این مرحله کرم‌ها رشد می‌کنند و هرچه مکان بزرگ‌تر باشد بهتر رشد خواهند کرد. بعد از مدت ۱۳ الی ۱۴ روز کرم‌ها به  تلنبارها ریخته می‌شوند در این مرحله شاخه‌های برگ درخت توت را بدون جداکردن شاخه به کرم‌ها می‌دهند چرا که کرم‌ها دیگر بزرگ شده و به‌راحتی بالاآمده و روی شاخه‌ها سوار می‌شوند و برگ توت‌ها را می‌خورند.

پس از گذشت این مدت کرم‎ها کم‌تحرک شده‎ و رنگ آنها رو به زرد کمی نقره‎ای می‌رود و تارهای ریزی در کنار آنها به چشم می‎خورد در این زمان غدد ابریشمی آنها کاملاً بزرگ شده و این مرحله تولید پیله تر است. این مرحله نیز یک هفته به طول می‌انجامد و بعد خانواده‌ها دور هم جمع شده و پیله‌ها را از شاخ‌ وبرگ توت‌ها جدا کرده و برداشت پیله تر از اوایل خرداد آغاز و در حدود دو هفته ادامه دارد.

البته صنعت ابريشم يكي از فرصت‌های مناسبی است كه، اگر هوشيارانه، اصولي، تخصصي و با برنامه اجرا و انجام شود، در یک دورهٔ ۴۵ روزه درآمد خوبي را در سبد و سفره اهالي روستاهای منطقه جرگلان می‌گذارد و از نظر زماني هم تداخل نداشتن آن با فصل برداشت گندم نکتهٔ مثبتی محسوب می‌شود .

همچنین به دلیل اينكه در اين صنعت، يک موجود زنده بسيار حساس در رأس كار قرار دارد، موفقيت در آن مستلزم تدابير خاصي است .اما آیا تاکنون دقت کرده‌اید که چه کسانی و با چه برنامه‌ای این حشره حساس را پرورش داده و به بازار می‌رسانند؟

در جرگلان بانوان در رأس امور قرار دارند چرا که به دلیل خانگی بودن این شغل مادران در فصل بهار در کنار کارهای خانه به این شغل نیز می‌پردازند .

مراقبت از کرم‌ها همچون یک نوزاد تازه به دنیا آمده

بی‌بی گل مادری که ۶۰ سال سن دارد، از زمان کودکی همراه خانواده به این کار مشغول بوده و بعد از ازدواج با همسرش به‌صورت مستقل اقدام به پرورش کرم ابریشم کرده است .

بی‌بی گل می‌گوید: درگذشته ما تخم‌های نوغان را نزدیک بدن خود نگهداری می‌کردیم تا با گرمای بدنمان کم‌کم رشد کنند  و از تخم بیرون بیایند، اما امروزه با وجود بخاری‌های نفتی و یا گازی همیشه گرما در خانه وجود دارد و این باعث می‌شود که به‌راحتی از تخم بیرون بیایند.

وی ادامه داد: هر روز تخم‌ها را بررسی می‌کنیم تا اگر از تخم بیرون‌آمده باشند روی آنها برگ توت خرد شده می‌گذاریم تا از گرسنگی تلف نشوند.

بی‌بی گل با اشاره به اینکه مهم‌ترین و تنها غذای کرم‌های ابریشم برگ توت است، افزود: همین که کرم‌ها از تخم بیرون آمدند کار ما شروع می‌شود، ابتدا کرم‌ها را در جعبه‌های کارتونی تمیز یا ظرف‌ها و سینی‌های بزرگ جای می‌دهیم و هر روز سه بار یا چهار بار سراغ درختان توت می‌رویم و از برگ‌های نازک، چیده و روزی سه الی چهار بار غذا به کرم‌های ابریشمی می‌دهیم و هم‌زمان تفریق آنها در جعبه‌های بیشتری انجام می‌شود.

وی گفت: نحوه چیدن توت نیز ابتدا به حالت جداکردن برگ‌ها از شاخه توت است و این کار روزبه‌روز با رشد و افزایش خوراک، کرم‌ها بیشتر و بیشتر می‌شود به‌طوری‌که تا یک هفته تنها کار چیدن برگ توت را انجام می‌دهم؛ ولی در هفته دوم سختی کار ما شروع می‌شود چرا که وقت کم می‌آوریم و اولویت ما در این چهل روز چیدن به‌موقع توت از شاخه‌های درخت توت است .

وی ادامه داد: بعد از ۲۵ روز کم‌کم این کرم‌ها را که دیگر بزرگ شده‌اند و از پس خودشان در برابر دیگر حشرات مانند مورچه که بزرگ‌ترین دشمن کرم‌ها در دوران ۲۰ الی ۲۵ روزگی آنان است، برمی‌آیند به تلنبارها می‌ریزیم.
این پرورش‌دهنده کرم ابریشم گفت: در این مرحله گرچه دیگر مجبور نیستیم برگ‌ها را از شاخه بچینیم و انگشت‌هایمان از چیدن توت راحت می‌شوند؛ اما همچنان باید به کرم‌ها برگ توت داد تا به مرحله پیله بستن برسند که در اینجا به‌جای چیدن برگ توت از شاخه توت بریده شده و با شاخه روی کرم‌ها گذاشته می‌شود و دیگر کرم‌ها بالغ شده‌اند و به‌راحتی نیز از شاخه‌ها بالا می‌روند .


شروع مرحله پیله بستن

بی‌بی گل ادامه داد: تغذیه کرم‌ها با برگ توت همچنان ادامه دارد تا اینکه در بین کرم‌ها کم‌کم شاهد پیله بستن آن‌ها می‌شویم، در این مرحله نیز همچنان به دادن برگ توت به کرم‌ها ادامه می‌دهیم تا اینکه تعداد کرم‌های هر جعبه به هفت الی ده‌تایی برسند که در این مرحله دیگر کار نهایی ما انجام می‌شود و در آخرین روز که بین روزهای ۳۵ الی ۴۰ روزه است شاخ برگ توت‌های زیادی را از باغ بریده و به تلنبار هدایت می‌کنیم و بعد با همان شاخ برگ توت‌های فراوان آن‌ها را می‌پوشانیم که در اصطلاح محلی به این کار " با سرما"  گفته می‌شود.

وی اضافه کرد: در این مرحله با پارچه یا کیسه‌هایی، روی برگ‌هایی که زیر آن‌ها کرم ابریشم قرار دارد، می‌پوشانیم همچنین در و پنجره را نیز پرده‌های ضخیم می‌کشیم  تا همه‌جا کاملاً تاریک شود.

این بانوی نوغان‌دار جرگلانی با بیان اینکه این کار به بهتر پیله بستن کرم ابریشم کمک می‌کند، گفت: پیله بستن کرم‌ها ۶ روز الی یک هفته طول می‌کشد و در نهایت بعد از ۳۵ الی ۴۰ روز دوندگی به مرحله پیله بستن می‌رسیم.

پر استرس‌ترین روز

بی‌بی گل تأکید کرد: پراسترس‌ترین روز و البته شیرین‌ترین روز کاری ما هم روز جمع‌آوری پیله است که در این روز با دعوت از اعضای خانواده یا فامیل کمک می‌گیریم .

وی گفت: هم‌زمان با جمع‌آوری پیله‌های ابریشم، قیمت پیله در بازار نیز پرسیده می‌شود تا هر کدام از تعاونی‌ها یا دلالان که به قیمت خوب محصول را خریداری کرد، پیله تر ابریشم به او فروخته شود و اگر با قیمت خوب فروخته شود خستگی‌مان جبران می‌شود.

این پرورش‌دهنده کرم ابریشم به دیگر رنج‌های این کار نیز اشاره کرد گفت: از رنج‌ها و استرس‌های دیگر پرورش کرم ابریشم نگهداری اولیه کرم‌ها است که همچون نوزاد تازه به دنیا آمده نیازمند مراقبت ویژه است، بعضی مواقع هم‌زمان با رشد کرم ابریشم شاهد مورچه زدگی هستیم یا اینکه کسی با عطر و ادکلن وارد فضای نگهداری کرم می‌شود که در این مواقع با مرگ‌ومیر و تلف‌شدن کرم‌ها مواجه می‌شویم و گاهی نیز خودبه‌خود کرم‌ها زرد شده و از بین می‌روند .

بی‌بی گل سرمازدگی یا خشک‌سالی درختان توت را از دیگر خطراتی دانست که فعالان این حوزه با آن مواجه هستند.


شغل آبا و اجدادی

بانو بی‌بی تاج جاوید از روستای ترکمن‌نشین امانلی نیز جزتولیدکنندگانن برتر سال ۹۵ و خانم عاشر بیکه محمدی با تولید ۵۷ کیلو از هر جعبه در سال ۹۸  که جزو پرورش‌دهندگانی هستند که در این سال‌ها به‌عنوان نمونه معرفی شده‌اند.

بی‌بی تاج جاوید از روستای امانلی رازوجرگلان در این باره گفت : بنده ۵۸ سال سن دارم در واقع نوغانداری شغل آبا واجدادی ما ترکمن‌ها است از کودکی پرورش کرم ابریشم را در خانواده پدری خود دیده و آموخته‌ام و بعد از ازدواج نیز به همراه خانواده همسرم کمک‌حال آن‌ها بوده و کرم ابریشم پرورش داده‌ام و بعد از آن به مدت ۲۰ سال است که مستقل و هر ساله کرم ابریشم پرورش داده‌ام.

وی ادامه داد: برای پرورش کرم ابریشم نیاز به مکان مناسب، تمیز، بدون بو و گرم نیاز است. یک کرم ابریشم از همان ابتدا که تخم آن به دست گرفته می‌شود و شروع به در آمدن از تخم می‌کنند، مانند نوزادی می‌مانند که تازه به دنیا آمده است و هر لحظه باید مراقب آن بود. باید از حیوانات و حشرات مثل مورچه و عنکبوت به‌دور باشد، حتی نباید پرورش‌دهنده و همچنین اعضای خانواده از کرم  برای دست و صورت و عطر استفاده کنند چرا که همان بوی کرم و عطر باعث مردن همه کرم‌ها می‌شود.

وی درباره نحوه تهیه تخم نوغان نیز اظهار داشت:  هزینه تهیه تخم کرم ابریشم زیاد نیست البته اگر ابتدا به‌اندازه کافی درخت توت داشته باشیم و بعد هم تهیه تخم نوغان است که توسط تعاونی توزیع می‌شود برای هر جعبه تخم نوغان مبلغ کمی تهیه می‌شود و بعد فقط باید وقت گذاشت و مراقب آن بود و به‌موقع آن را جابه‌جا و تقسیم و تمیز کرد. 

وی ادامه می‌دهد: کسانی که در خانواده کمک‌حال من هستند ۹ فرزندم و سه عروسم هرسال کمک‌حال من هستند. 

وی از مراحل تولید کرم ابریشم نیز گفت: مراحل ابتدا بیدار کردن آن است  که با گرم نگه‌داشتن آنان باعث بیدارشدن و از تخم در آمدنشان می‌شویم، سپس وقتی که از تخم در آمد با ریزریز کردن برگ توت کمک به خوردنشان می‌کنیم و به این شکل روزی سه بار به آن‌ها برگ می‌دهیم، سپس در چند مرحله اقدام به تکثیر کرم‌ها می‌کنیم و در آخرین خوابش کم‌کم پیله‌ها بسته می‌شوند و ما هم بعد از انباشته توت‌ها بر روی آنان، خستگی یک ماه الی ۴۰ روز را می‌گیریم و بعد از یک هفته که تمام پیله‌ها می‌بندد، اقدام به جمع‌آوری پیله‌ها می‌کنیم.

وی همچنین از همکاری اعضای خانواده برای نگهداری کرم‌ها نیز گفت: در اوایل که کرم کوچک است چندان به افراد بیشتری برای کمک نیاز ندارد؛ ولی کم‌کم که درحال‌رشد و تکثیر است. نیاز به کمک افراد دیگر پیدا می‌شود برای جداکردن شاخه توت‌ها نیاز به کمک یک آقا داریم چرا که کمی کار سنگین است و از عهده بانوان خارج است؛ ولی بازهم اگر مردی برای کمک نباشد خانم‌ها این کار را انجام می‌دهند؛ ولی برای دیگر کارها مثل جداکردن برگ توت عروس و یا دخترانم و گاهی نوه‌هایم نیز کمک‌حال من هستند درواقع کار نوغان‌داری طوری است که تمام افراد خانواده را به خود درگیر می‌کند و از نظر من خانواده را دور هم جمع می‌کند.

تولیدکننده برتر از میزان برداشت خود نیز گفت :هر جعبه تخم ابریشم وقتی به‌خوبی پرورش داده شود در حدود حتی ۶۰ کیلوگرم می‌توان تولید داشت که ما توانستیم ۵۴ کیلوگرم را از هر جعبه تولید کنیم .

بهره برداری کامل از توتستان طی 2 سال آینده

مدیرعامل یکی از تعاونی‌های فعال نوغانداری به خبرنگار ما گفت :در۷ سال قبل در ده هکتار از زمین‌های روستای بهار در سمت مرز جرگلان، توتستان احداث شد  و ما شرکت‌تعاونی نوغان‌داران را نیز ایجاد کردیم.

عبدالله نجاهی مدیرعامل  شرکت ‌تعاونی نوغانداران بهارستان جرگلان افزود: این شرکت ابتدا با ۹۲ نفر در روستای بهار تشکیل شد سپس این اعضا به ۱۳۵ نفر رسید که اهالی این روستا نیز ۱۳۵ خانوار است و می‌تواند گفت تمامی اهالی عضو این تعاونی هستند که از بین این ۱۳۵ عضو ۳۰ عضو زنان سرپرست  خانوار هستند که همگی اعضا به پرورش نوغانداری اشتغال دارند .

وی افزود: اکنون توتستان ما ۷ساله است و گرچه خشک‌سالی‌ها و بی‌توجهی‌ها به آن اثر گذاشته؛ اما امید داریم دو سال دیگر به بهره‌برداری کامل برسد .

وی اظهار کرد: در همین شرایط هم از توتستان جوان در فصل بهار سال قبل ۳۰ جعبه تخم نوغان توانستیم پرورش دهیم و در فصل بهار ۱۴۰۰ نیز ۵۰ جعبه پرورش دادیم.

وی خاطرنشان کرد: کل گنجایش این توتستان بعد از بهره‌برداری کامل ۲۰۰ جعبه در سال است .


برداشت ۴۲ کیلو پیله از هر جعبه

نجاهی ادامه داد: در بهاری که گذشت ما از هر جعبه تخم نوغان ۴۲ کیلو برداشت کردیم که بیش از یک تن شد که همه آن را به دلالان و واسطه‌ها به فروش رساندیم گرچه ما می‌توانستیم با راه‌اندازی دستگاه پیله خشک‌کن که موجود است در این روستا خود خریدار این پیله‌های تر باشیم و برای طول سال نیز اشتغال‌زایی داشته باشیم؛ اما بنا به مشکلاتی که وجود داشت این امکان میسر نشد .

مسئول شرکت‌تعاونی نوغانداری بهارستان جرگلان با بیان این مشکل ما در سال آینده حل خواهد شد، گفت: هدف ما با همکاری کمیته امداد امام خمینی ره تهیه مواد اولیه پارچه‌بافان ابریشمی در جرگلان است همسو بوده و کارگاه‌های ابریشمی نیز همیشه مواد اولیه خواهند داشت است   و البته جای کارخانه صنعتی ریسندگی در جرگلانی که هزار بافنده فرش ابریشم دارد خالی است و مهم‌تر اینکه قیمت‌ها هم باید کاهش داده شود ‌. با اینکه خود ما تولیدکننده پیله هستیم؛ ولی قیمت پیله خشک در زمانی که بافندگان لازم است تهیه کنند گران است و به همین دلیل آنان ترجیح می‌دهند ابریشم آماده شده از مشهد تهیه کنند .

انتهای پیام/ صاحب جمال رحیمی